یک لحظه چشمانتان را ببندید. شما در ماشین زمان نشسته اید و قرار است تا به رصدخانه مراغه بروید و زیر نظر خواجه نصیرالدین طوسی ریاضیات و نجوم یاد بگیرید. این دوره آموزشی با تدریس کتاب "اصول اقلیدس" (Euclid's Elements) آغاز می شود و با کتاب "مجسطی بطلمیوس" (Syntaxis Mathematica) پایان می یابد. اما آیا "وسط" این دو شاهکار ریاضیات دوران کهن کتابهای دیگری هم تدریس می شد؟ جواب آری است. کتابهایی که بین اصول و مجسطی تدریس می شد در جهان اسلام "متوسطات" و در جهان غرب The little astronomy یا The intermediate woks نامیده می شدند. هم در قرون وسطای مسیحی و هم در قرون میانه اسلامی باور عموم ستاره شناسان بر این بود که این کتابها پیش نیاز مجسطی هستند.
خوب است که نگاهی به عنوانهای کتابهای متوسطات بیندازیم. متوسطات عبارت بودند از:
اُکر تئودوسیوس (Theodosius’s Sphaerica)
المساکن تئودوسیوس (Theodosius’s On Habitations)
ایام و لیالی تئودوسیوس (Theodosius’s On Days and Nights)
کرة المتحرکه اتولوقوس (Autolycus’s On the Moving Sphere)
طلوع و غروب اتولوقوس (Autolycus’s On Risings and Settings)
المناظر اقلیدس (Euclid’s Optics)
و فی اشکال الکریه منلائوس (Spherics (Menelaus))
معطیات اقلیدس (Euclid's Data)
ظاهرات الفلک اقلیدس
معرفة مساحة الاشکال البسیطة و الکریة بنوموسی
المفروضات ثابت بن قرّه
المأخوذات ارشمیدس
فی جرم النیّرین و بعدیهما از آریستارخوس ساموسی (Aristarchus’s On Sizes and Distances)
فی کرة و الاستوانة ارشمیدس(On the Sphere and Cylinder)
فی تکسیر الدایرة ارشمیدس (Measurement of a Circle)
فی المطالع هوپسیکلس (Hypsicles’s Anaphoricus)
مخروطات آپولونیوس (Apollonius’ Conics)
البته نمی توان ادعا کرد که هر استادی تمامی این کتابها را به دانش آموزانش تدریس می کرده است. احتمالا تعداد کتابهای متوسطات از دوره ای به دوره ای دیگر تغییر داشته، اما مجموعه ای که در بالا معرفی شد فهرستی از آن چیزی است که تدریس آن برای منجمین دوران گذشته در کشورهای اسلامی رایجتر بوده است. همچنین، همان طور که ذکر شد، در اروپای مسیحی هم متعلّمین پس از فراگیری اصول اقلیدس کمابیش همین مجموعه را فرا می گرفتند.
با نگاهی به عنوان کتابهای متوسطات می توان آنها را در سه دسته جداگانه جای داد:
الف- کتابهای مربوط به حوزه هندسه و مثلثات کروی
ب-کتابهای مربوط به حوزه نجوم
ج-کتابهای مربوط به حوزه اپتیک
آموزش یک ستاره شناس در گذشته فرآیندی پر مشقت بود که سالها به طول می انجامید و طالب این علم باید مجموعه متنوعی از شاخه های ریاضیات را فرامی گرفت تا بتواند یک ستاره شناس کارآمد شود.
گردآوری: رضا کیانی موحد، دانشجوی دکترا تاریخ علم
جناب گاو از جمله بزرگوارانی است که ما از طریق دنیای مجازی در محضرشان زانوی تلمذ بر زمین می زنیم. از جمله مواردی که دکترین ایشان اقتضا می کنند مبارزه ی بی امان با هر گونه تخصص گرایی و هر گونه انحصار ناشی از تخصص گرایی است. گاو بزرگوار به قدری فوبومتخصص هستند که جدیدا واژه ی "کاربلد" را از کنج پستوی وازگان فارسی بیرون کشیده تا آن را به جای واژه ی منحوس "متخصص" به کار بگیرد. یعنی از دید ایشان حتی استعمال واژه ی "متخصص" هم مکروه است چه برسد به اینکه کسی در کاری تخصص داشته باشد. خلاصه اینکه باید خودتان بخوانید تا بفهمید.....
اندر استعمال روغن بنفشه!
گرچه گاهگاهی (به ندرت!) میشود که یک عامل به طب سنتی در تلویزیون بیاورند، ولی هزار برابرش پزشک طب جدید در رسانه "ملی" میآید. کل مسئولین ما هم که تا چیزیشان میشود از گرانترین امکانات طب جدید چه در داخل و چه در خارج استفاده میکنند. فقط یک آیتالله شاهرودی بود که او هم ابتدا به آلمان رفت و بعد، که بر اثر فشار سروصداها و اعتراضات به ایران برگشت، به نظر میرسد ناامیدانه تقلایی کرده باشد ببیند آیا طب سنتی کمکی به سرطان پیشرفتهاش میکند یا نه! حکومتِ کشورمان تقریباً صددرصد پشتِ سر طب جدید ایستاده. در دلدادگی و تسلیم در برابر پزشکی جدید که حاکمین ما با فیالمثل آلمانیها تفاوتی نمیکنند. در حقیقت، آخوندهای نظام، آن قدر که در مقابلِ علومجدید و عقلانیت مدرن و کارشناسانِ دانشگاهی خضوع و خشوع دارند، اگر یکدهمِ آنرا در مقابلِ خداوند داشتند الان از قدیسین و عرفا شده بودند.