تاریخ و ضد تاریخ

کرونا که آمد درسها مجازی شدند. از جمله درسهای معارف اسلامی که دخترم ناچار به خواندن آنها بود. در زیر قسمت کوتاهی از تاریخی که به دانشجویان و دانش آموزان آموخته می شود را می بینید. ادعاهای غلط موجود در این هفت هشت خط را ببینید:

•  قریش به  پیامبر اجازه نداد که حکومت اسلامی تشکیل بدهند( کاملا غلط تاریخی است. پیامبر هیچگاه در مکه به دنبال تشکیل حکومت نبودند وهیچ سند تاریخی معتبری این ادعا را تأیید نمی کند)
• بعد از رحلت پیامبر همان قریش که مانع تبلیغ دین بودند به مدینه رفته و 25 سال حکومت را به دست گرفتند و مانع تبلیغ صحیح اسلام شدند( کسانی که در طی 25 سال پس از پیامبر حکومت را به عنوان خلیفه النبی به دست گرفتند همان قریشی نبودند که مانع تبلیغ دین شدند بلکه اصحاب شخص پیامبر بوددند که به همراه ایشان از مکه به مدینه مهاجرت کردند و به همین دلیل مهاجر نام گرفتند. هیچ سند تاریخی هم وود ندارد که ابوبکر، عمر و عثمان (رضی الله عنهم) مانع تبلیغ صحیح دین شده باشند)
• وقتی حضرت علی (ع) به حکومت رسیدند مجبور شدند برای تبلیغ اسلام از مدینه به کوفه هجرت کنند (این ادعا هم هیچ سند تاریخی ندارد حضرت علی به هیچ وجه برای تبلیغ اسلام به کوفه نرفت بلکه به دلایل استراتژیکی و سیاسی کوفه را به عنوان مرکز خلافت خود انتخاب کردند)
• در آنجا به تبلیغ اسلام واقعی پرداختند( بازهم اشتباه تاریخی دیگر ، حضرت علی برای تبلیغ دین به کوفه نرفت و اتفاقا به قدری درگیر مشکلات سیاسی بودند که اصلا وقتی برای تبلیغ دین نداشتند)

این که دیدید قسمتی از ضد تاریخ بود که به جای تاریخ به خورد ما مردم داده اند.

زمان پریشی چیست؟

زمان پریشی یکی از ریشه های اصلی تحلیل غلط مسائل تاریخی است. برای اینکه ببینید زمان پریشی چیست پادکست زیر را گوش کنید. 

تاریخچه فیزیک الکتریسیته

کنفرانس درسی من درباره ریشه های تاریخی فیزیک الکتریسیته را می توانید از اینجا گوش کنید.

خرده تذکراتی درباره ی تاریخ- قسمت چهارم؛ نقش سوال در یک تحقیق

تحقیق/پژوهش انواع و اقسام گوناگونی داره. تحقیق درباره ی مسائل تاریخی هم همین طوره. مثلا ما تحقیق توصیفی داریم.نمونه ی ساده ش همون موضوع انشایی هست که بچه بودید بهتون می دادن: تابستان خود را چگونه گذراندید؟ در این گونه تحقیقات قرار نیست که همبستگی بین پدیده های تاریخی بررسی بشن فقط می گیم که فلان پادشاه کی به تخت سلطنت رسید و چند تا زن و بچه داشت و این حرفها... قسمت عمده ای از کتابهای تاریخی چنین تحقیقاتی هستند.

تحقیقاتی هم هستند که دنبال همبستگی بین پدیده های تاریخی می گردن. اینکه بین رکود اقتصادی دهه ی 30 و جنگ جهانی دوم چه رابطه ای هست. نمونه ی خوبش اون مقاله ی معروف من هست در رابطه با همبستگی جنگ کره و رشد اقتصاد ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم. این مقاله قبلا در وبلاگ مون بودش که رفت هوا، ولی کپی ش رو می تونید اینجا بخونیدو لذت ببرید.

تحقیقات دیگری هم هست. مثلا تحقیقات علّی. اینکه فلان پدیده ی تاریخی علت ش چی بوده ؟ مثلا علت حمله ی ایران به چنگیز چی بود و آیا میشد جلوش رو گرفت یا نه... یا تحقیقات آزمایشگاهی مثل اینکه فلان کوزه رو تعیین سن کنند توی آزمایشگاه یا فلان پارچه رو ببیند متعلق به کدوم تمدن و شهر هست و یا چه جوری بافته شده.

خلاصه اینکه هر تحقیقی و هر کاری که انجام بشه زمانی ارزش داره که یک یا چند سوال اول توی ذهن محقق باشه و اون تحقیق سعی بکنه که به اون سوالات جواب بده. تحقیقی که سوال مشخصی رو مطرح نکنه و سعی نکنه اون رو جواب بده مفت نمی ارزه. این سوالات درست هستند که محقق رو به جوابهای درست می رسونند. اکثر کشفیات درست و حسابی بشریت با سوالات درست و حسابی شروع شدند. به عنوان نمونه این سوال که چرا در طول تاریخ جنگ ایران و عراق ما هیچ قهرمان جنگ نداشتیم و به کسی مدال ندادیم و در عوض جنگ که تموم شد مثل نقل و نبات شروع کردیم به پخش کردن مدال در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و سعی شده تا پاسخ درخوری برای اون پیدا بشه.

پس یادمون باشه اگر قراره تحقیقی انجام بدیم باید ببینیم که اون تحقیق به چه سوالی قراره که جواب بده.

خرده تذکراتی درباره ی تاریخ- قسمت دوم؛ ماقبل تاریخ

یه بحثی که علاقمندان تاریخ باید اون رو همیشه موقع مطالعه لحاظ کنند این هست که به چی میگیم تاریخ؟ یعنی از کدوم دوره ی زندگی نسل بشر تا به امروز تاریخی محسوب میشه. حتما خوندید یا شنیدید که میگن فلانی مثل آمدمهای ماقبل تاریخه یا فلان موضوع مال ماقبل تاریخه..... ماقبل تاریخ چیه و فرق ش با تاریخ چیه؟

به صورت خلاصه زمانی که بشر تونست بنویسه و کتابت بکنه رو یه نقطه ی عطف در زندگی اون می دونیم و زمان رو بر اساس این مبدأ به دو قسمت تقسیم می کنیم: یعنی قبل از اینکه خط اختراع بشه رو ماقبل تاریخ می دونیم و بعدش رو تاریخ.

با این حساب چند تا مسئله رو باید مد نظر قرار داد:

1. بر اساس این تقسیم بندی، تاریخی بودن یا نبودن وابسته میشه به جغرافیا. یعنی چی؟ یعنی اینکه بعضی تمدنها زودتر خط و کتابت داشتن (مثل چین و مصر) و بعضیها دیرتر (مثل اروپا) در نتیجه ممکنه 3000 سال پیش برای مصری ها یه دوره ی تاریخی باشه ولی برای رومی ها دوره ی تاریخی نبوده. این مسئله حتی تا قرون جدید هم بوده یعنی تمدنهایی مثل اینکها و آزتکها خط به اون صورت که ما میشناسیم نداشتند با اینکه  این تمدنها در حدود 500 سال قبل منقرض شدند و قبل از انقراض هم در اوج شکوه بودن.
2. وقتی یه تاریخ دان/ تاریخ نویس مسئله رو متعلق به ماقبل تاریخ میدونه خود به خود از خودش در باره ی اون دوره سلب مسئولیت می کنه. یعنی نمی تونه بر اساس روشهای تاریخی درباره ی اون دوره اظهار نظر بکنه چون که ماقبل تاریخ محدوده ی ممنوعه ی کار مورخ هست. اگر هم یه مورخ بخواد درباره ی دوران ماقبل تاریخ چیزی بگه باید از علوم زیر کمک بگیره: انسان شناسی، باستان شناسی، باستان اخترشناسی، زبان شناسی تطبیقی، زیست شناسی، زمین شناسی، ژنتیک ملکولی، دیرینه شناسی و گرده شناسی. خلاصه اینکه مورخ درباره ی ماقبل تاریخ در عمل لال هست.
3. درباره ی محدوده ی تاریخ هم تاریخ دان دستش خیلی باز نیست. یعنی علاوه بر علوم بالا که میتونه به یه مورخ کمک بکنه خود تاریخ زمانی می تونه وارد عمل بشه که اسناد و مدارک کافی تاریخی در دست مورخ باشه. درباره ی اینکه اسناد تاریخی چی هستن و چی نیستن بعدا صحبت می کنیم.